Улс үндэстний оюуны дарлааны нэг нь эх оронч үзэл, эх оронч хүмүүжлийн төлөвшил юм. Тиймээс “Соёмбо” сонин энэ эрхэм сэдвийг ончлон сонгож “Эр оронч үзэл, хүмүүжил гэж юу вэ?” гэсэн цуврал нийтэлж байна. Манай энэ цувралын анхны зочноор Түгээмэл дээд сургуулийн захирал, хэл бичгийн ухааны доктор /Ph.D/, яруу найрагч, сэтгүүлч Үржингийн Хүрэлбаатар уригдлаа.
Эх оронч үзэл гэж таны бодлоор юуг хэлэх вэ?
Тагнайд анх амтагдсан ангир уураг гэж хэлж болно. Ижийн анх амлуулсан ангир уургаас өмнө эх орны агаар энэхэн биед минь уушиг тэлэн орж ирсэн бус уу. Ангир уураг, эх оронч үзэл хоёр миний анхны амьсгаа авах часхийн чарлах дуунаар ийн исэлдэж хүний төрөлх чанар болох хувирах тэр гайхамшигт эгшинг би хувь хүний эх оронч үзлийн эхлэл гэж боддог. Тиймээс эх оронч үзэл бол хүний ой санамжийн таримал бус төрмөл чанар юм. Товчхоноор хэлэхэд эх оронч үзэл бол зөн билгийн ой санамж юм.
Зөн билгийн ой санамж гэдэг сонин санаа байна. Та үүнийгээ жаахан дэлгэрүүлэхгүй юу?
Орчлонгийн амьдрал үргэлжилж байна. Тэгэхээр нэг нь төрж, нөгөө нь үгүй болох энэ явц дунд нүдэнд үл харагдаж, гарт үл баригдах нэгэн далд хүчин, шидэт увидас тэр бүхнийг хөглөөд, хөтлөөд байгаа юм шиг санагдаж байгаа биз. Үүнийг л зөн билгийн ой санамж гэж хэлж байна л даа. Хүн хэмээгч энэ аугаа зөн билэгтэн ой санамждаа олон зүйлийг кодлон хадгалан дараа үедээ дамжуулахдаа чухамхүү эх оронч үзлийг л удамшуулаад байх шиг санагддаг. Яагаад гэвэл ижийдээ хайргүй хүн гэж энэ орчлонд байхгүй. Ижий минь миний хувьд эх орон минь юм. Эх орон минь миний хувьд эх дэлхий минь юм. Орчлонг хайрлах их ухаан холоос бус бүр ойроос, ижийн минь ангир уураг, зөөлөн энгэр, бүүвэйн дуунаас эхтэй. Ижийгээ хайрлаагүй хүн эх орноо хайрлана гэж үгүй. Эх орноо хайрлаагүй хүн эх дэлхийгээ хайрлана гэж бүр үгүй.
Манай сонин эх оронч үзэл, хүмүүжлийн талаар цуврал нийтлэл бэлтгэж анхны ярилцлагаа хийж байна. Тэгэхээр эх оронч, хүмүүжил гэсэн энэ ойлголтыг юу гэж үзвэл зохилтой вэ?
Одоо чинь дэлхий бөөрөнхий биш хавтгай болчихсон цаг. Мэдээлэл, технологийн дэлхийн цунамийн цохилтон дунд монголоор нь авч үлдэх цорын ганц “цөмийн зэвсэг” нь энэ эх оронч үзэл, хүмүүжил гэж бодож байна. Хүний амьдрал гэгч уйлж авсан анхны амьсгалаас уйлуулж гаргасан сүүлчийн амьсгал хоёрын дунд л оршдог. Эх орон гэгч зөн билгээрээ учирч зөнд нь орхин буцсан ижий минь юм. Миний эх орон минь мөнхөд оршиж дараагийн үед өвлөгддөг. Тиймээс энэ ой санамжинд буй эх орон минь мөнхөд оршиж дараагийн үед өвлөгддөг. Тиймээс энэ бие зуурдынх, эр орон үүрдийнх юм. Тэгэхээр эр оронч үзэл, эх оронч хүмүүжил гэх ойлголтыг үзэл суртлын үеэс тэс өөрөөр харах, сурталчилах нь зөв байх. Үл анзаарагдам ч үлэмж хүчирхэг ийм сэдвийг ингэж хүчтэй гарган тавьж байгаа танай сонины нийтлэлийн бодлогод талархаж байна.
Эх оронч үзэл, хүмүүүжил төрөлх чанартай юм бол түүнийг яаж дэлгэрүүлэх вэ?
Хамгийн гол зүйл нь энэ. Хүн төрөлх чанараасаа холдох тусам араатан шинж рүү ойртдог. Магадгүй ийм шинж ажиглагдаж эхэлсэн бол эх оронд минь аюулын харанга дэгдлээ гэсэн үг. Хэдийгээр шинэ үеийнхэн эх орон гэдэг олйголтыг бидний үеийнхэн шиг төрөлх чанар гэж ойлгож авахгүй мэт байжл байгаа. Тиймээс нэгдүгээрт, тэр төрөлх чанар болон кодлогдсон төрөлх эх оронч үзлийг сэрээх хэрэгтэй. Энэ нь монгол сэтгэлгээгээр монголынхоо уул, ус, ургамал амьтан, алт эрдэнэс, аав, ижий, анд нөхдөө хайрлах зөн билгийн зөөлөн бороог урин дуудна гэсэн үг. Хоёрдугаарт, нэгэнт сэрж мэдэрсэн, сэтгэж ургасан тэр эх оронч үзлийг эх оронч хүмүүжил болгон хувиргах хэрэгтэй. Энэ нь өвгөдийн ухаан өнөөгийн бие хүнд уусан шингэж дараагийн үед зөн билгийн мэдрэмж болон зочлоно гэсэн үг. Гуравдугаарт, эх оронч үзэл, хүмүүжлийг хувь хүний төлөвшил төдийн жижиг ойлголтоос ангижирч даяаршлын үеийн үндэсний дархлаа хэмээн үзэж төрийн хар хайрцагны бодлого болгон авч явах учиртай.
Эх оронч үзэл, эх оронч хүмүүжил хоёрыг салгаж ойлгож болох уу?
Энэ чинь алганы ар өвөр хоёрыг салгаж ойлгож болох уу гэсэнтэй агаар нэгэн юм.
Хүүхэд залуучуудыг эх оронч үзэл, хүмүүжлээр хэрхэн төлөвшүүлэх вэ?
Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн төлөвшилтийг үндэстний хэмжээний цогц асуудал болгон авч үзэх нь зүйтэй юм. Хүүхэд залуучууд түүний онцгой нэгэн бүс мөн боловч тэднийг тусгайлан онцлох нь их бодлогод тустай зүйл биш. Үнэндээ эх оронч үзлийг хөгшчүүд ярьж залуучууд хэрэгжүүлдэг юм. Ярьдаг, хэрэгжүүлдэг хоёрт яг адилхан хандмаар санагддаг. Хэрэв хүүхэд залуучуудын энэ талын хүмүүжил, ой санамж бүдэг байна гэж үзвэл түүнд ахмад үеийнхэн, аав ижий нь л буруутай. Хүүхэд залуучуудыг эх орноороо бахархах омог бардам бахархалтай болгох хэрэгтэй. Энэ нь улс орны хөгжил, хувь хүний амьдралын сэтгэл ханамжийг мөрөөдлийн түвшинд биш юмаа гэхэд бодит боломжийн хэмжээнд хүргэх шаардлагатай байна гэсэн үг. Төрийн бодлогын зөв мэргэнийг сонгуулийн амлалтаар бус согтуу эрхэмийн амнаас унах эх орноо хайрлах сэтгэлээс харж болох байх шүү. Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн төлөвшилтийн эцсийн хэмжүүр нь энэ ч байж мэдэш.
Өнөөгийн залуучуудын эх оронч үзлийн түвшин хэр байна гэж та боддог вэ?
Үе үеийнхэн өөр өөрийн эх оронч үзлийн түвшинг үүсгэж байдаг. Хүн бүр л өөрийнхөө үеийг мундаг гэж залуу үеэ гоочилдог. Тиймээс өөр хооронд нь харьцуулах хэрэггүй. Өнөө үеийн залуучуудын эх оронч үзлийг би өөдрөгөөр хардаг. Ерэн оны хувьсгалыг эх оронч залуучууд л хийсэн. Шинэ зууны шинэ монголын амьдралыг эх оронч залуучууд л босгож байна. Харамсалтай нь хамаг сайхан залуучуудаа харийн нутагт боолын хөдөлмөрт малийндаж байгаад л илгээж байна. Гадаадад сурах нэрээр монгол сэтгэлгээг харьжуулж байна. Эх орны хилийн дээс алхсан монгол хүн долоо хоноод л эх орон руугаа тэмүүлдэг. Энэ чинь л эх оронч үзэл, хүмүүжлийн оргил цэг шүү дээ. Гэтэл тэднийг эх орон руу нь эргүүлэн татах бодит хөгжлийн боломжтой нөхцөл өнөөдөр монголд алга. Тэд эх орондоо хайргүйдээ бус халагласандаа харь нутагт байзнасхийж байна. Тэгэхдээ яах вэ, монголын заяа их юм болохоор төр төлөвших цаг ирэх байлгүй.
Зэвсэгт хүчин, цэрэг арми эх оронч үзэл, хүмүүжлийг хамгийн ихээр олгодог байгууллага, орчин мөн үү?
Яахын аргагүй онцгой орчин мөн. Тиймээс танай сонин ийм цувралыг явуулж байгаа байх. Эр цэрэг эх орондоо тангараг өргөдөг. Эх орон гэдэг чинь өнөөх л ижий сэтгэл шүү дээ. Яагаад эцэг орон гэхгүй эх орон гэдэг юм бэ? Аминаас тасарсан амь болохоор л тэлж нэрлэдэг байхгүй юу. Яараагд улс оронд зэвсэгт хүчин байдаг юм бэ? Ижий эх оронтой болохоор л тэр байхгүй юу. Тэгэхээр цэрэг арми тэр аяараа эх оронч үзэлд л тангараг өргөдөг гэж хэлж болно. Учир нь эх орон гэдэг гагц газар шороо бус, аав ижий, амраг хань төдийн бус монгол эх оронч үзэл санаа юм. Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн үнэ цэнэ үүнд л оршино.
Орчлонгийн амьдрал үргэлжилж байна. Тэгэхээр нэг нь төрж, нөгөө нь үгүй болох энэ явц дунд нүдэнд үл харагдаж, гарт үл баригдах нэгэн далд хүчин, шидэт увидас тэр бүхнийг хөглөөд, хөтлөөд байгаа юм шиг санагдаж байгаа биз. Үүнийг л зөн билгийн ой санамж гэж хэлж байна л даа. Хүн хэмээгч энэ аугаа зөн билэгтэн ой санамждаа олон зүйлийг кодлон хадгалан дараа үедээ дамжуулахдаа чухамхүү эх оронч үзлийг л удамшуулаад байх шиг санагддаг. Яагаад гэвэл ижийдээ хайргүй хүн гэж энэ орчлонд байхгүй. Ижий минь миний хувьд эх орон минь юм. Эх орон минь миний хувьд эх дэлхий минь юм. Орчлонг хайрлах их ухаан холоос бус бүр ойроос, ижийн минь ангир уураг, зөөлөн энгэр, бүүвэйн дуунаас эхтэй. Ижийгээ хайрлаагүй хүн эх орноо хайрлана гэж үгүй. Эх орноо хайрлаагүй хүн эх дэлхийгээ хайрлана гэж бүр үгүй.
Манай сонин эх оронч үзэл, хүмүүжлийн талаар цуврал нийтлэл бэлтгэж анхны ярилцлагаа хийж байна. Тэгэхээр эх оронч, хүмүүжил гэсэн энэ ойлголтыг юу гэж үзвэл зохилтой вэ?
Одоо чинь дэлхий бөөрөнхий биш хавтгай болчихсон цаг. Мэдээлэл, технологийн дэлхийн цунамийн цохилтон дунд монголоор нь авч үлдэх цорын ганц “цөмийн зэвсэг” нь энэ эх оронч үзэл, хүмүүжил гэж бодож байна. Хүний амьдрал гэгч уйлж авсан анхны амьсгалаас уйлуулж гаргасан сүүлчийн амьсгал хоёрын дунд л оршдог. Эх орон гэгч зөн билгээрээ учирч зөнд нь орхин буцсан ижий минь юм. Миний эх орон минь мөнхөд оршиж дараагийн үед өвлөгддөг. Тиймээс энэ ой санамжинд буй эх орон минь мөнхөд оршиж дараагийн үед өвлөгддөг. Тиймээс энэ бие зуурдынх, эр орон үүрдийнх юм. Тэгэхээр эр оронч үзэл, эх оронч хүмүүжил гэх ойлголтыг үзэл суртлын үеэс тэс өөрөөр харах, сурталчилах нь зөв байх. Үл анзаарагдам ч үлэмж хүчирхэг ийм сэдвийг ингэж хүчтэй гарган тавьж байгаа танай сонины нийтлэлийн бодлогод талархаж байна.
Эх оронч үзэл, хүмүүүжил төрөлх чанартай юм бол түүнийг яаж дэлгэрүүлэх вэ?
Хамгийн гол зүйл нь энэ. Хүн төрөлх чанараасаа холдох тусам араатан шинж рүү ойртдог. Магадгүй ийм шинж ажиглагдаж эхэлсэн бол эх оронд минь аюулын харанга дэгдлээ гэсэн үг. Хэдийгээр шинэ үеийнхэн эх орон гэдэг олйголтыг бидний үеийнхэн шиг төрөлх чанар гэж ойлгож авахгүй мэт байжл байгаа. Тиймээс нэгдүгээрт, тэр төрөлх чанар болон кодлогдсон төрөлх эх оронч үзлийг сэрээх хэрэгтэй. Энэ нь монгол сэтгэлгээгээр монголынхоо уул, ус, ургамал амьтан, алт эрдэнэс, аав, ижий, анд нөхдөө хайрлах зөн билгийн зөөлөн бороог урин дуудна гэсэн үг. Хоёрдугаарт, нэгэнт сэрж мэдэрсэн, сэтгэж ургасан тэр эх оронч үзлийг эх оронч хүмүүжил болгон хувиргах хэрэгтэй. Энэ нь өвгөдийн ухаан өнөөгийн бие хүнд уусан шингэж дараагийн үед зөн билгийн мэдрэмж болон зочлоно гэсэн үг. Гуравдугаарт, эх оронч үзэл, хүмүүжлийг хувь хүний төлөвшил төдийн жижиг ойлголтоос ангижирч даяаршлын үеийн үндэсний дархлаа хэмээн үзэж төрийн хар хайрцагны бодлого болгон авч явах учиртай.
Эх оронч үзэл, эх оронч хүмүүжил хоёрыг салгаж ойлгож болох уу?
Энэ чинь алганы ар өвөр хоёрыг салгаж ойлгож болох уу гэсэнтэй агаар нэгэн юм.
Хүүхэд залуучуудыг эх оронч үзэл, хүмүүжлээр хэрхэн төлөвшүүлэх вэ?
Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн төлөвшилтийг үндэстний хэмжээний цогц асуудал болгон авч үзэх нь зүйтэй юм. Хүүхэд залуучууд түүний онцгой нэгэн бүс мөн боловч тэднийг тусгайлан онцлох нь их бодлогод тустай зүйл биш. Үнэндээ эх оронч үзлийг хөгшчүүд ярьж залуучууд хэрэгжүүлдэг юм. Ярьдаг, хэрэгжүүлдэг хоёрт яг адилхан хандмаар санагддаг. Хэрэв хүүхэд залуучуудын энэ талын хүмүүжил, ой санамж бүдэг байна гэж үзвэл түүнд ахмад үеийнхэн, аав ижий нь л буруутай. Хүүхэд залуучуудыг эх орноороо бахархах омог бардам бахархалтай болгох хэрэгтэй. Энэ нь улс орны хөгжил, хувь хүний амьдралын сэтгэл ханамжийг мөрөөдлийн түвшинд биш юмаа гэхэд бодит боломжийн хэмжээнд хүргэх шаардлагатай байна гэсэн үг. Төрийн бодлогын зөв мэргэнийг сонгуулийн амлалтаар бус согтуу эрхэмийн амнаас унах эх орноо хайрлах сэтгэлээс харж болох байх шүү. Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн төлөвшилтийн эцсийн хэмжүүр нь энэ ч байж мэдэш.
Өнөөгийн залуучуудын эх оронч үзлийн түвшин хэр байна гэж та боддог вэ?
Үе үеийнхэн өөр өөрийн эх оронч үзлийн түвшинг үүсгэж байдаг. Хүн бүр л өөрийнхөө үеийг мундаг гэж залуу үеэ гоочилдог. Тиймээс өөр хооронд нь харьцуулах хэрэггүй. Өнөө үеийн залуучуудын эх оронч үзлийг би өөдрөгөөр хардаг. Ерэн оны хувьсгалыг эх оронч залуучууд л хийсэн. Шинэ зууны шинэ монголын амьдралыг эх оронч залуучууд л босгож байна. Харамсалтай нь хамаг сайхан залуучуудаа харийн нутагт боолын хөдөлмөрт малийндаж байгаад л илгээж байна. Гадаадад сурах нэрээр монгол сэтгэлгээг харьжуулж байна. Эх орны хилийн дээс алхсан монгол хүн долоо хоноод л эх орон руугаа тэмүүлдэг. Энэ чинь л эх оронч үзэл, хүмүүжлийн оргил цэг шүү дээ. Гэтэл тэднийг эх орон руу нь эргүүлэн татах бодит хөгжлийн боломжтой нөхцөл өнөөдөр монголд алга. Тэд эх орондоо хайргүйдээ бус халагласандаа харь нутагт байзнасхийж байна. Тэгэхдээ яах вэ, монголын заяа их юм болохоор төр төлөвших цаг ирэх байлгүй.
Зэвсэгт хүчин, цэрэг арми эх оронч үзэл, хүмүүжлийг хамгийн ихээр олгодог байгууллага, орчин мөн үү?
Яахын аргагүй онцгой орчин мөн. Тиймээс танай сонин ийм цувралыг явуулж байгаа байх. Эр цэрэг эх орондоо тангараг өргөдөг. Эх орон гэдэг чинь өнөөх л ижий сэтгэл шүү дээ. Яагаад эцэг орон гэхгүй эх орон гэдэг юм бэ? Аминаас тасарсан амь болохоор л тэлж нэрлэдэг байхгүй юу. Яараагд улс оронд зэвсэгт хүчин байдаг юм бэ? Ижий эх оронтой болохоор л тэр байхгүй юу. Тэгэхээр цэрэг арми тэр аяараа эх оронч үзэлд л тангараг өргөдөг гэж хэлж болно. Учир нь эх орон гэдэг гагц газар шороо бус, аав ижий, амраг хань төдийн бус монгол эх оронч үзэл санаа юм. Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн үнэ цэнэ үүнд л оршино.
Ярилцсан Г.Баатарнум
2009.11.10
2009.11.10
No comments:
Post a Comment