ÒÝÍÃÝÐÈÉÍ ÇÀÐËÈÃ
Õ¿í òºðºëõòíèé ò¿¿õ íóóöààñ íóóö ðóó ºðòººëºí ÿâàà ìýò ñàíàãäàíà. Òèéìýýñ øèíý ò¿¿õ ãýæ ¿ã¿é, õóó÷èí ò¿¿õ ãýæ ¿ã¿é á¿ãä ò¿¿õèéí ò¿¿õ àæýý. Ò¿¿õýí ¿éë ÿâäàë, ò¿¿õò õ¿ì¿¿ñèéã øèíýýð íýýí õàðàõàä óðàí çîõèîë õýìýýõ øèäýò åðòºíö åð áóñûí äîëãèñûã ¿¿ñãýíý. ×óõàìõ¿¿ çîõèîë÷èéí ãýãýýí îþóí, ñýòãýëèéí õàëèë, óðàí òàâèë òýðã¿¿òýí öàã öàãèéí íóóöûã òàéëàõ îíüñîãîò åðòºíö áºãººä òèéíõ¿¿ ò¿¿õýí óðàí çîõèîë àìèëàí öýöýãëýäýã þì. Èéí ¿çýõ¿éä ìàíàé óðàí çîõèîëûí ò¿¿õýí áààòðóóäûí ä¿ð ºâºð õîîðîíäîî ¿ë ÿëãàðàì äýíä¿¿ àäèëõàí áàéãààã áàðèìòûí áàðèíòàãò áàðèãäàí ñýòãýëãýýíèé çàãâàð÷ëàë, àðãà áàðèë, îíîë ñóðòõóóíû íýãýí õýâä îðñíîîð òàéëáàðëàæ áîëîõ áîëîâ÷ ¿íýíäýý øèíý÷ëýë õèéãäýýã¿éí ¿íýí ä¿ð çóðàã íü ýíý þì. Õºãæëèéí èéì ¿åä òýñðýëò áîëîí ãàð÷ èðñýí ñîð á¿òýýë íü Ñîðîãäîãèéí Æàðãàëñàéõàí, Ëóâñàíæàìöûí Óäâàë íàðûí òóóðâèñàí “×èíãèñ õààíû íóóö ò¿¿õ” ðîìàí áèëýý.
Ýíýõ¿¿ ðîìàíû ãàéõàìøèãò õóâü çîõèîë íü äýëõèéí õ¿í ×èíãèñ õààíû ä¿ðèéã á¿òýýñýí ºíººã õ¿ðòýëõ á¿õèé ë îëîëòûã øèíãýýõ, îìîéòñîíûã çàëðóóëàõ, îðõèãäñîíûã íýìýõ, îëäîøã¿éã íºõºõ ò¿¿õýí øààðäëàãûã óðàí á¿òýýëèéíõýý ãîë çîðèëãî áîëãîí á¿òýýí òóóðèâñàíä îðøèíî. Òèéìýýñ ×èíãèñèéã õ¿íèéõ íü õóâüä õóâü÷ëàí àìèëóóëæ, òýðõ¿¿ õóâü ÷àíàð íü ò¿¿õýí ¿éë ÿâäëûí äóíä õýðõýí àëäàæ ýíäýæ, îíîæ áîñ÷, òºëºâøèæ õºãæèæ áàéãààã óðàí ñàéõíû ºðãºí äýëãýö äýýð á¿òýýí òóóðâèñàí áàéíà. ¯íýõýýð Òýì¿¿æèí ×èíãèñ áîëæ, ×èíãèñ äýëõèéí ÷èõýíä õîíîãøèæ ìÿíãà ìÿíãàí æèë àìüäààñ àìüä îðøèí áàéãàà íü òýíãýðèéí çàðëèã þì.
ªíººã õ¿ðòýëõ, öàøèä ÷ ¿ë äàâòàãäàõ äýëõèéí õàìãèéí òîì ýçýíò ã¿ðýí Èõ Ìîíãîë Óëñûã áàéãóóëæ, äàÿàð÷ëàëûí äàÿàð÷ëàëûã ¿íäýñëýæ áàéñàí äàëàé õààí ×èíãèñèéã 840-ººä îíû äàðàà áóþó õ¿í òºðºëõòíèé ÕÕI çóóíä ñàÿ õ¿ì¿¿í òàëààñ íü ã¿í íýýæ, ò¿¿íèé ã¿í óõààí, ãýãýýðýë, óõààðëûã àíõ óäàà ºâºðìºö, õóðö, çºí áèëãèéí ¿¿äíýýñ ä¿ðñýëñýí íü ººð õýí ÷ áèø “×èíãèñ õààíû íóóö ò¿¿õ” ðîìàí á¿ëãýý. Ýíý ðîìàí îðäíû ò¿¿õ áèø, “Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî”-íû õóóëáàð á¿ð ÷ áèø áºãººä õàðèí ÷ òýíä ä¿ðñëýãäýýã¿é, îí öàãèéí õóâüä ãýýãäñýí, ¿çýë áîäëûí õóâüä ãàäóóðõàãäñàí, îíüñîãî ìýò ¿ëäñýí á¿õíèéã íºõºí øàãëàñàí íü ñîðãîã ñîíãîäîã õóâèëáàðûã á¿òýýõ íýãýí øàëòãààí áîëæýý. Òèéìýýñ Ñ. Æàðãàëñàéõàí, Ë. Óäâàë íàð óðàí çîõèîëûí ä¿ðýýð äàìæóóëæ ò¿¿õýí ýðõ á¿òýýñýí ýíýõ¿¿ øèíý ñàíàë íü áèäíèé äàäàæ çàíøñàí ñýòãýëãýý, õýâøèæ òîãòñîí ×èíãèñèéí ä¿ðèéã ýâäýæ ò¿¿íèéã øèíý ñýòãýëãýý, øèíý àðãà÷ëàë, øèíý áîëîìæèéí ¿¿äíýýñ õàðàõ øèíý áîëîìæèéã îëãîæ áàéíà.
Óðãàõ íàðàí çàëààòàé öýíõýð äýëõèéí òàëûã óëààí çàëààòàé ìîíãîë õ¿í çàñàãëàæ åðòºíöºä ºíºº õ¿ðòýë ç¿¿äýëæ áóé íýãýí äýýâýðò áàãòàõ åð áóñûí èõ ã¿ðíèéã ãàãöõ¿¿ åðòºíöèéí ýçýí ×èíãèñ áàéãóóëñàí íü ìºíõ òýíãýðèéí ýðõøýýë, ýõ ãàçðûí èâýýë áàéâ. ×èíãèñ õààí øºíèéí îä øèã ò¿ãýýìýë íýãýí áàéñàíã¿é, ºäðèéí îä ìýò õîâîð õóâü òàâèëàíòàí, õ¿ì¿¿í áèåýñ õýòèéäñýí õóâèëãààíòàí áàéâ. ×óõàìõ¿¿ ìºíõ òýíãýðèéí çàðààëààð òºðñºí ×èíãèñ õààí Îíîí ìºðíèé õºâººíººñ îð÷ëîí äýëõèéí èõ õààí áîëòëîî õóâü õ¿íèé õóâüä õýðõýí çîâæ ç¿äýð÷, áýðõøýýë ñààäûã òóóëæ óõààæèí õàòóóæèæ íîîðõîé äýýëòíýýñ íîìûí óõààíòàí, ìîõîøã¿é òýìöëýýñ ìîíãîëûí õààíòàí, äýýëòýé æààëààñ äýëõèéí õ¿í áîëòëîî äýâæñýí àäàë ÿâäàë, àòàà õîðñîë, àëààí òàëààí, àóãàà ñýòãýëãýýã ä¿ðñýëñýí íü óðä õîæèä áàéãààã¿é ×èíãèñèéí øèíý åðòºíöèéã òàéëàí ¿ç¿¿ëýâ. Ñýòãýë ç¿é, ñýðýë óõààðàë, ñýõýýðýë ìýäðýìæ íü “×èíãèñ õààíû íóóö ò¿¿õ” ðîìàí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí åðòºíöºä ò¿¿õýí ä¿ð á¿òýýõ øèíý õóâüñãàëûã çàðëàí òóíõàãëàâ.
Ñýòãýë ç¿éí ýíýõ¿¿ ðîìàí ýðäýíèéí åñºí á¿ëýãòýé áºãººä ò¿¿íèéã “Áºðòý”, “Æàìóõà”, “Òýâ Òýíãýð”, “ª¿ëýí”, “Õàñàð”, “Õóëàí”, “Ç¿÷è”, “Áîîð÷è”, “Òýì¿¿æèí” õýìýýí íýðèéäñýí íü ó÷èðòàé. Ýíý ò¿¿õò õ¿ì¿¿ñèéí çàí ÷àíàð, ¿éë á¿òýýë, ¿çýë áîäîë íü íýãýí ãîëûí öóòãàëàí ìýò íýãäýí íèéëæ Ýçýí ×èíãèñ óðãàí òºëæñºíèéã öîãöëîí ä¿ðñýëñýíä “×èíãèñ õààíû íóóö ò¿¿õ” ðîìàíû ãîë îëîëò îðøèíî. ¯¿íýýñ ºìíº ×èíãèñ õààíààñ ýäãýýð ò¿¿õò õ¿ì¿¿ñ òºðºí ãàðñíûã ä¿ðñýëæ áàéñàí áîë ýíä òýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí íºëºº, àòàà õîðñîë, àìüäðàë òýìöëèéí äóíäààñ ×èíãèñ õààí áîéæèí èõ õààíû çýðýãò õ¿ð÷ áóéã ¿ç¿¿ëñýí íü øèíý ¿çýãäýë áîëñîí þì.
Ä¿ð á¿õýí íü ººð ººðèéíõººðºº àìüäàð÷, õýíèé ÷ íºëººíä ¿ë àâòàí, áàñ ìîíãîëûí èõ ýçýíò ã¿ðíèé õºäºëãºã÷ õ¿÷èí, àç æàðãàë, àòàà õîðñëûí ýçýí áîëæ áàéãàà íü íýí ñîíèí. Ðîìàí á¿õýëäýý õ¿ì¿¿í õîîðîíäûí ñýòãýëèéí èõ òóëààí, çºð÷èë òýìöëèéí òàëáàð, ò¿¿õýí ¿éë ÿâäëûí øèíý áàðèìò ñýëò, áàéæ áîëîõ õóâèëáàðóóäû㠺㿿ëñýí íü àíõààðàë òàòàæ áàéãàà þì. Ò¿¿õèéã õýí íýãýí áè÷äýã, òýð íü ÿìàð÷ ñîíãîäîã áè÷ëýãòýé áàéëàà ÷ ¿íýíäýý òóõàéí ¿éë ÿâäàëä õàíäñàí íýãýí õóâèëáàð áºãººä õàðèí óòãà çîõèîë íü óðàí ñýòãýìæ ò¿¿õèéí õîðøèë, ò¿¿õýí ¿éë ÿâäëûí ¿íýí áîëîîä õóäàë õóóðìàãèéí íàéðàë õºãæèì þì. Òèéìýýñ “×èíãèñ õààíû íóóö ò¿¿õ” ðîìàíû óðàí ñàéõíû íýýëòèéã óõààðàõäàà ä¿ðýýð äàìæñàí ò¿¿õèéí øèíý ºã¿¿ëýìæ, ò¿¿õ ºã¿¿ëñýí ä¿ðèéí ºâºðìºö øèéäëèéí çîõèñò õàðüöààã ìîíãîë÷óóäûí ºâºðìºö çàí çàíøèë, áàéãàëèà ø¿òýõ ¿çýë, òýíãýð ãàçàð õ¿íèé ãóðàìñàí õîëáîî, Ẻ ìºðãºëèéí îíãîí ø¿òýýíòýé õîëáîæ òàéëàõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà.
×èíãèñ õààíûã áóðõàí÷ëàí ø¿òýæ çºâõºí èä øèäòýí ìýòýýð ñýòãýõ, ýñâýë ò¿¿íèé ò¿¿õýí ¿¿ðãèéã ¿ã¿éñãýí ãóéâóóëàõ õî¸ð òóéëøèðëûí àëü àëèíûã îãîîð÷ ãàãöõ¿¿ Òýì¿¿æèí õýìýýõ õóâü õ¿í òóõàéí öàã ¿åèéã õýðõýí ìýäýð÷, ò¿¿õèéí õóðèìòëàãäñàí øèíý íºõöëèéã õýðõýí õºòëºí óäèðäàæ, æàðãàë çîâëîí õîñîëñîí õ¿íèé àìüäðàëûã òóóëàõäàà ÿëàí äèéëýõèéí ãàéõàìøãèéí õýðõýí ¿ç¿¿ëñíèéã ýíýõ¿¿ ðîìàí èòãýë ¿íýìøèëòýéãýýð ¿ç¿¿ëýâ. Ìîíãîë Óëñûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàõ, ò¿¿íèéã òºëºâø¿¿ëýõ, óëìààð äýëõèéí èõ ã¿ðíèé çýðýãò õ¿ðãýõ àóãàà èõ ¿éëñ ×èíãèñ õààí õýìýýõ íýãýí õ¿íèé àìüäðàëûí ìº÷ëºãò áàãòñàí íü ºíºº õýð òàéëàõûí àðãàã¿é íóóö ò¿¿õ õýâýýð áàéíà. Çóóí çóóí äàìæèõ ýíý èõ ¿éë ÿâöûã õóðààæ îí öàã, îðîí çàéí õóâüä íÿãòàðøóóëñàí íü ×èíãèñèéí òýíãýðëýã ¿éëñ áàéñàí áºãººä ºíººãèéí ìîíãîë÷óóäûí áàõàðõàë, äýëõèéí ò¿¿õèéí îðãèë þì.
“×èíãèñ õààíû íóóö ò¿¿õ” ðîìàí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëä øèíý÷ëýë, ººð÷ëºëòèéí èõ õàðàíãà äýëäýæ, ç¿¿ä íîéðûã ñýðýýæ, óðàì çîðèãèéã àâ÷èðëàà. Õýí íýã íü ýë ðîìàíûã õóó÷èíñàã ñýòãýëãýýãýýð õàðæ õàðààí ç¿õýæ, íºãºº íýã íü ãàéõàí ýðãýëçýæ, øèíý ¿åèéíõýí àìòàðõàí óíøèæ, ò¿¿õ÷èä ìàðãàëäàæ áàéíà. Áºðòý õàòíû õàòóó ñýòãýë, Òýâ Òýíãýðèéí àìèí íóóö, Æàìóõûí òàíãàðãûí àíäëàë, ª¿ëýí ýõ Ìýíëýã ýöãèéí ýð ýìèéí íóóö õîëáîî, Õàñàðûí ¿õýë, Õóëàí õàòíû ýöñèéí ìºðººäºë, Ç¿÷èéí ìýðãýä öóñíû ºøèðõºë, Áîîð÷èéí ¿íýí÷ íºõºðëºëèéí í¿ãýë çýðãèéã ãàãöõ¿¿ ýíý ðîìàí äýëãýí ¿ç¿¿ëæ ÷àäñàí þì. ¯¿ãýýðýý “Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî” õýìýýí àëäàðò á¿òýýëèéí àðûí õºøãèéã òàòñàí òóëõòàé á¿òýýë áîëæ ÷àäñàí áèëýý.
Ñ. Æàðãàëñàéõàí, Ë. Óäâàë íàðûí “×èíãèñ õààíû íóóö ò¿¿õ” ðîìàí ×èíãèñèéí ñýäýâò óðàí á¿òýýëèéí îðãèë íü áîëæ ìîíãîëûí òºäèéã¿é äýëõèéí óòãà çîõèîëä ñýòãýë ç¿é-ò¿¿õèéí á¿òýýëèéí ñýðýë ìýäðýõ¿é, îíîë ñóðòàõóóí, ¿çýë áàðèìòëàë, ã¿í óõààíû øèíý ¿çýãäýë áîëæ áàéíà. Øèíý÷ëýë õèéñýí á¿òýýë á¿õýí èõ õýëýëö¿¿ëýã, èõ ìàðãààíûã ýõë¿¿ëäýã íü æàì áºãººä ò¿¿íèé ñîíãîäîã íýãýí õóâèëáàðûã áîëãîîí óíøèæ áóé óíøèã÷ Òàíä òàëàðõëàà èëýðõèéëüå. Ìàðãàøã¿é ¿íýí ãýæ ¿ã¿é òóë ìàðãàëäàõ íü ¿íýíèé ýðëèéí òàíèí ìýäýõ ñîíãîìîë àðãà áèëýý. Òýíãýðèéí çàðëèã èéì àæýý.
Óòãà çîõèîë ñóäëàà÷ ¯. Õ¯ÐÝËÁÀÀÒÀÐ
2005 îíû äºðºâä¿ãýýð ñàðûí 17-íû ºäºð
No comments:
Post a Comment